Faltonia Betitia Proba

Faltonia Betitia Proba (ur. 306–315, zm. 353–366) – rzymska, chrześcijańska poetka i arystokratka. Najprawdopodobniej pierwsza poetka chrześcijańska, której dzieła przetrwały do dnia dzisiejszego. Skomponowała m.in. Cento Vergilianus de laudibus Christi(inne języki) – centon ułożony z wersetów Wergiliusza, uporządkowanych w celu stworzenia epickiego wiersza skoncentrowanego na życiu Jezusa.

Życiorys

Proba należała do wpływowej rodziny z IV wieku – Petronii Probi. Jej ojcem był Petroniusz Probianus, rzymski konsul, a jej matka prawdopodobnie nazywała się Demetria^[1]. Miała brata Petroniusza Probinusa, mianowanego konsulem w 341^[2], również jej dziadek – Pompeius Probus, był konsulem (w 310 r.). Faltonia wyszła za mąż za Clodiusa Celsinusa Adelphusa^[3], prefekta Rzymu w roku 351, należącego do wpływowego rodu Anicia. Mieli co najmniej dwóch synów – Quintusa Clodiusa Hermogenianusa Olybriusa i Faltoniusa Probusa Alypiusa, którzy zostali wysokimi oficerami w armii rzymskiej. Miała także wnuczkę Anicię Faltonia Proba, córkę Olybriusa i Tirrani Anici Juliany.

Jej rodzina była pogańska, lecz gdy Proba dorosła, przeszła na chrześcijaństwo, po Probie nawrócili się również jej mąż i synowie. Proba zmarła przed Celsinusem, prawdopodobnie została pochowana ze swoim mężem w bazylice Sant’Anastasia al Palatino w Rzymie, gdzie do XVI wieku znajdował się ich nagrobek^[4], przeniesiony następnie do Villa Borghese; później zaginął^[5].

Wraz z mężem była właścicielką ogrodów Horti Aciliorum na wzgórzu Pincian^[6].

Dzieła

Dwa wiersze są przypisywane Probie, lecz tylko jeden z nich przetrwał do naszych czasów. Większość współczesnych uczonych przyjmuję Probę jako autorkę tych dzieł, lecz część badaczy jako autorkę podaje jej siostrzenicę – Anicię Faltonię Proba^[7].

Constantini bellum adversus Magnentium

Pierwszy wiersz, który nie przetrwał do naszych czasów, nazywał się Codex Mutinensis – Constantini bellum adversus Magnentium (Wojna Konstantyna z Magnencjuszem). Opowiadał o wojnie między cesarzem rzymskim, Konstancjuszem II, a uzurpatorem Magnencjuszem. Proba zaangażowana była w wojnę za pośrednictwem swojego męża, Clodiusa Celsinusa Adelphusa, który w 351 roku był prefektem Rzymu.

Cento Vergilianus de laudibus Christi

Najsłynniejszym dziełem Proby jest centon Wergiliusza – zbiór wersetów wyodrębnionych z kilku dzieł Wergiliusza, z minimalnymi modyfikacjami, zatytułowanych Cento Vergilianus de laudibus Christi. 694 wersy podzielone są na proemium z inwokacją (wersy 1–55), fragmenty ze Starego Testamentu (wersy 56–345), fragmenty z Nowego Testamentu (wersy 346–688) i epilog (wersy 689–694)^[8].

Przypisy

↑ Fassina.
↑ Anthony Wagner, Pedigree and Progress. Essays in the genealogical interpretation of history, Phillimore, London, (1975) Pedigree 22, page 180.
↑ Michele Renee Salzman, On Roman time: the codex-calendar of 354 and the rhythms of urban life in late antiquity University of California Press, 1990, ISBN 0-520-06566-2, p. 229.
↑ CIL VI, 1712.
↑ Lizzi Testa.
↑ Samuel Ball Platner, Horti Aciliorum, A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Oxford University Press, 1929.
↑ Green 1995, p. 551.
↑ Anonio Arbea, El Carmen Sacrum de Faltonia Betitia Proba, La primera poetisa cristiana [online], web.uchile.cl [dostęp 2020-03-01] .

Bibliografia

Clark, Elizabeth; Hatch, Diane (1981). Jesus as Hero in the Vergilian ‘Cento’ of Faltonia Betitia Proba. Vergilius (27): 31–39.
Sigrid Schottenius Cullhed: Proba the prophet. The Christian virgilian cento of Faltonia Betitia Proba. Leiden; Boston: Brill, 2015. ISBN 978-90-04-28948-2.
Alessia Fassina: Alterazioni semantiche ed espedienti compositivi nel Cento Probae. ISBN 88-8303-192-X.
Green, R. P. H. (1995). Proba’s Cento: Its Date, Purpose, and Reception. The Classical Quarterly. 45 (2): 551–563.
The Golden Bough, the Oaken Cross: The Virgilian Cento of Faltonia Betitia Proba.
Anne Jensen: God’s Self-Confident Daughters. 1996. ISBN 978-0-664-25672-2.
Martindale; Robert, John; Jones, Arnold Hugh Martin; Morris, John (1971). Prosopography of the Later Roman Empire. Cambridge, UK: Cambridge University Press
Rita Lizzi: Senatori, popolo, papi: il governo di Roma al tempo dei Valentiniani. ISBN 88-7228-392-2.
William Smith: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology.
Thompson, James (1906). Vergil in Mediaeval Culture. The American Journal of Theology. 10 (4): 648–662.

Linki zewnętrzne

Dorothy Disse. Proba / Faltonia Betitia Proba (ok. 322–ok. 370). home.infionline.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-03)].

[fassina-1] Fassina.

[2] Anthony Wagner, Pedigree and Progress. Essays in the genealogical interpretation of history, Phillimore, London, (1975) Pedigree 22, page 180.

[3] Michele Renee Salzman, On Roman time: the codex-calendar of 354 and the rhythms of urban life in late antiquity University of California Press, 1990, ISBN 0-520-06566-2, p. 229.

[4] CIL VI, 1712.

[lizzitesta-5] Lizzi Testa.

[6] Samuel Ball Platner, Horti Aciliorum, A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Oxford University Press, 1929.

[7] Green 1995, p. 551.

[8] Anonio Arbea, El Carmen Sacrum de Faltonia Betitia Proba, La primera poetisa cristiana [online], web.uchile.cl [dostęp 2020-03-01] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]